O roli kobiet w Powstaniu Warszawskim powstało już kilka książek, rozpraw naukowych, artykułów. Coraz częściej temat ten jest też podejmowany w dyskusji społecznej. Barbara Wachowicz, autorka scenariuszy filmowych i telewizyjnych, audycji radiowych, wystaw, widowisk scenicznych, odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi w działalności naukowo-edukacyjnej”, w swojej książce „Bohaterki Powstańczej Warszawy” w sposób szczególny ukazuje jak wielkie znaczenie miały kobiety w powstańczej stolicy. Książkę wydało Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S.A.
Autorka w mistrzowski sposób kreśli sylwetki tytułowych bohaterek, osiemnastu kobiet, które stały się symbole walczącej, powstańczej Warszawy. Sanitariuszki, łączniczki, przewodniczki. Ratowały innych i trwały przy nich, wiedząc, że zginą, przenosiły pod ostrzałem rozkazy i meldunki, budowały barykady, transportowały broń, otaczały opieką ludność cywilną, zdobywały żywność, przeprowadzały kanałami.
To piękna część mego życia – powiedziały mi Powstańcze Dziewczęta o Sierpniu i Wrześniu 1944 roku. – Nie było w nas goryczy ani rozpaczy. Była wiara. Nie płakałyśmy, walczyłyśmy o prawo do wolności. Nie wiemy, ile ich poległo podczas bojów. Nie wiemy, jak wiele z nich zginęło – już bezbronnych. Nieznana jest liczba Bohaterek Powstania Warszawskiego – wspomina Barbara Wachowicz.
Po zaprezentowaniu postaci matki Janka „Rudego” – Zdzisławy Bytnarowej książka zostaje podzielona na dwie części – jedna poświęcona jest „Tym, które poległy”, druga „Tym, które przeżyły”. Wśród tych pierwszych jest m.in. Krystyna Krahelska, której twarz została utrwalona w postaci Syrenki warszawskiej, Krystyna Wańkowiczówna, którą w książce „Ziele na kraterze” poruszająco żegnał słynny ojciec-reporter, czy Hania Graba-Łęcka, zaledwie trzynastoletnia łączniczka. Bohaterki drugiej części to m.in. aktorki Alina Janowska i Danuta Szaflarska, historyczka literatury Barbara Otwinowska czy narciarka Barbara Grocholska-Kurkowiak.
Tak o Powstaniu mówiła Zdzisława Bytnarowa, ps. „Sławka”:
„- Ktoś kto nigdy nie przeżył udręki czekania na najbliższych – nie może sobie wyobrazić, czym jest ta chwila, gdy stają w drzwiach…
Boże! Obdartusy. Brudne, sczerniałe, wychudłe! Żywi! Cali! Zdrowi!
Pomyślałam – teraz nic nam niestraszne! Przetrzymamy wszystko”.
Z książki wyłania się obraz młodych powstańców, którzy walczyli nie tylko bronią i odważnymi akcjami, ale przede wszystkim krzewieniem i podtrzymywaniem polskiej kultury. Tak Powstanie Warszawskie wspominała p. Danuta Szaflarska:
„- Codziennie w Warszawie ktoś ginął… Każdy dzień przeżyty był zwycięstwem. Ale te dni grozy i śmierci nie odebrały nam tego co najdroższe – urody mowy polskiej. Poezja, sztuka – to była nasza broń, nasze krzepienie serc…”.
Bardzo mocną stroną pozycji jest wielość materiału graficznego w postaci fotografii tytułowych bohaterek, zdjęć ich najbliższej rodziny i życia jeszcze przed Powstaniem, a także wiele lat po. Istotne są przedruki dokumentów, zapisy nutowe popularnych piosenek powstańczych, zdjęcia kluczowych postaci historycznych z tamtego okresu, a także fotografie i opisy budynków. Na ich tle wspomnienia głównych bohaterek wybrzmiewają jeszcze mocniej. Z listów, pamiętników, relacji bliskich i wspomnień towarzyszy broni dowiadujemy się jakie były tak naprawdę waleczne bohaterki Powstania.
„2 sierpnia po południu spada z Poczty Głównej znienawidzona czerwona płachta ze swastyką. Milkną strzały. Podnosi się biało-czerwona flaga. Zewsząd biegną ludzie, padają sobie w ramiona. Krzyczą, szlochają, wiwatują. Ktoś intonuje „Jeszcze Polska…”. Kobiety porywają kwiaty z rozbitej kwiaciarni i rzucają powstańcom. Poczta Główna zdobyta! Serce Śródmieścia – ulice Moniuszki, Bracka, Królewska, Nowy Świat – nasze!” – tak wspomina Alina Janowska.
Na szczególne uznanie zasługuje język pisarki i sposób w jaki przedstawiła młode uczestniczki Powstania Warszawskiego. Nie ma tu nadmiaru dramatycznych scen, cierpienia i śmierci. A jeżeli już, na pewno nie odgrywają one pierwszoplanowej roli. W tej książce najważniejsza jest młodość. Zapatrzenie w ideały, poświęcenie, odwaga i wiara w wolną Polskę – te hasła przyświecały głównym bohaterkom książki. Nakreślone portrety jednostek są zarazem odzwierciedleniem całościowego obrazu tamtego pokolenia. Autorka pokazuje solidarność młodych ludzi i ich gotowość stawienia się do walki. Poznajemy ich w kontekście rodzin, przyjaciół, codziennych zajęć.
„ – 31 sierpnia, po nieudanej próbie przebicia się do Śródmieścia, otrzymujemy rozkaz zejścia do kanałów na placu Krasińskich. Możemy zabrać ze sobą tylko lżej rannych. Ciężko ranni muszą pozostać. To chyba najgorsze przeżycia Powstania” – wspomina Lidia Markiewicz-Ziental.
Nie ma w tej książce prób udowodnienia, czy Powstanie Warszawskiego było potrzebne, czy jednak było pokłosiem nieprzemyślanych decyzji dowódców. I bardzo dobrze. Każdy czytelnik może samodzielnie dokonać oceny. A ta będzie niezwykle trudna. Bo czytając książkę Barbary Wachowicz nie sposób obejść się wrażeniu, że opisane bohaterki mogłyby być naszymi siostrami, sąsiadkami, kimś bliskim. Z każdą kolejną przeczytaną stroną poznajemy je coraz bardziej i mamy nieodparte wrażenie, że są do nas współczesnych bardzo podobne. Z relacji głównych bohaterek można wyczytać, że walka była dla nich czymś oczywistym. Tylko jedno boli w tej książce – zderzenie młodości z olbrzymią tragedią Powstania, a także mocno wybrzmiewa dramatyczna rola matki – tej, która codziennie martwiła się o idące do walki dziecko i tej, która pośród ruin powstańczej Warszawy szukała jego grobu.
Barbara Wachowicz za pomocą słowa przywraca pamięć bohaterek swojej książki, przedstawiając i zachowując całe piękno i bogactwo ich życia. To jedna z tych książek, które ukazują jak wiele może wytrzymać człowiek w imię wyznawanych wartości. Uczy, daje do myślenia i udowadnia, że każde pokolenie rządzi się swoimi prawami.
Polecam serdecznie do przeczytania!
Książkę można nabyć w księgarniach stacjonarnych i internetowych, np.:
Nieprzeczytane.pl: https://www.nieprzeczytane.pl/Bohaterki-Powstanczej-Warszawy,product663369.html
Taniaksiazka.pl: https://www.taniaksiazka.pl/bohaterki-powstanczej-warszawy-barbara-wachowicz-p-474797.html
Za egzemplarz do recenzji dziękuję serdecznie Wydawnictwu:
